Cá nóc là cá gì? Có nguy hiểm không? Dấu hiệu và cách xử lý nhanh khi bị ngộ độc cá nóc

Cá nóc là một trong những loài cá nhỏ bé nhưng lại mang trong mình độc tố cực mạnh, có thể gây tử vong chỉ trong vài giờ nếu không xử lý kịp thời. Mặc dù được xem là món ăn cao cấp ở một số quốc gia, song tại Việt Nam, cá nóc luôn nằm trong danh sách cảnh báo nguy hiểm. Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về loài cá này, nguyên nhân gây ngộ độc và cách xử lý nhanh nhất khi gặp phải.

1. Cá nóc là cá gì?

Cá nóc (thuộc họ Tetraodontidae) là loài cá có thân tròn, đầu to, mắt lồi và da trơn. Khi gặp nguy hiểm, cá nóc có khả năng phồng to bằng cách nuốt không khí hoặc nước vào bụng. Đây cũng là lý do người ta gọi chúng là “puffer fish”.

Cá nóc thường sống ở vùng biển nhiệt đới, nước mặn hoặc nước lợ. Một số loài có thể thích nghi trong môi trường nước ngọt. Kích thước cá dao động từ 4 đến 40 cm.

Mặc dù có vẻ ngoài khá dễ thương, cá nóc lại chứa một lượng độc tố lớn tập trung chủ yếu ở gan, trứng, ruột, da và cơ bụng. Trong đó, cá cái vào mùa sinh sản thường độc hơn cá đực.

2. Vì sao cá nóc lại nguy hiểm?

Cá nóc chứa một chất cực độc có tên là Tetrodotoxin (TTX). Đây là loại độc tố thần kinh mạnh gấp hàng nghìn lần so với cyanide. Đặc biệt, Tetrodotoxin không bị phá hủy bởi nhiệt độ cao, nên dù cá được nấu chín hay phơi khô, độc tố vẫn tồn tại.

Khi đi vào cơ thể, Tetrodotoxin ngăn chặn hoạt động của các kênh natri trong tế bào thần kinh, khiến tín hiệu thần kinh bị tê liệt. Hậu quả là các cơ trong cơ thể, đặc biệt là cơ hô hấp, ngừng hoạt động, dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời.

Độc tố hấp thu rất nhanh, chỉ sau 5 đến 15 phút đã bắt đầu gây tác động và đạt đỉnh trong vòng 20 đến 30 phút sau khi ăn.

3. Triệu chứng ngộ độc cá nóc

Sau khi ăn cá nóc, các biểu hiện ngộ độc thường xuất hiện trong khoảng từ 10 đến 45 phút, với các cấp độ tăng dần từ nhẹ đến nguy kịch.

Mức độ 1: Nhẹ

• Tê quanh miệng, môi và lưỡi
  
• Hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi
  
• Có thể buồn nôn hoặc nôn nhẹ
  

Mức độ 2: Trung bình

• Tê lan rộng ra mặt, tay và chân
  
• Nói khó, cử động chậm, mất phối hợp
  
• Toát mồ hôi, tim đập nhanh
  

Mức độ 3: Nặng

• Co giật, liệt cơ
  
• Thở yếu, đồng tử giãn
  
• Người bệnh vẫn tỉnh nhưng không thể nói hoặc cử động
  

Mức độ 4: Nguy kịch

• Liệt toàn thân, đặc biệt là cơ hô hấp
  
• Ngừng thở, rối loạn nhịp tim
  
• Hôn mê sâu, có thể tử vong trong vài giờ nếu không cấp cứu kịp
  

4. Cách xử lý nhanh khi bị ngộ độc cá nóc

Hiện nay chưa có thuốc giải độc đặc hiệu cho Tetrodotoxin, vì vậy mọi biện pháp sơ cứu cần được thực hiện ngay lập tức để giảm thiểu nguy cơ tử vong.

Trường hợp người bệnh còn tỉnh

1. Kích thích nôn ói để loại bỏ phần độc tố còn lại trong dạ dày.
   
   • Đặt người bệnh nằm nghiêng, đầu thấp để tránh sặc.
     
   • Có thể móc họng nhẹ hoặc cho uống nước ấm pha muối loãng.
     
2. Cho uống than hoạt tính nếu có sẵn, trong vòng 1 giờ sau khi ăn:
   
   • Người lớn: 30g than hoạt tính pha với 250ml nước.
     
   • Trẻ em: 1g than hoạt tính cho mỗi kg cân nặng.
     
3. Không được gây nôn nếu bệnh nhân mất ý thức hoặc thở yếu.
   

Trường hợp người bệnh khó thở hoặc ngừng thở

• Tiến hành hô hấp nhân tạo miệng – miệng hoặc ép tim ngoài lồng ngực.
  
• Giữ cho đường thở thông thoáng, đặt người nằm nghiêng.
  
• Gọi cấp cứu hoặc nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất.
  

Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ hỗ trợ thở máy, theo dõi tim mạch và xử lý triệu chứng cho đến khi độc tố được đào thải khỏi cơ thể.

5. Cách phòng tránh ngộ độc cá nóc

Không tự ý ăn cá nóc

Tuyệt đối không ăn cá nóc, dù là cá nhỏ hay đã nấu chín, vì độc tố vẫn tồn tại và không thể loại bỏ bằng phương pháp nấu thông thường.

Chỉ ăn tại nơi có chứng nhận an toàn

Tại Nhật Bản, cá nóc (Fugu) được chế biến bởi đầu bếp có giấy phép đặc biệt sau nhiều năm đào tạo. Nếu không được xử lý đúng cách, chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể gây tử vong.

Phân biệt cá nóc với các loài cá khác

Cá nóc dễ bị nhầm với cá rô biển, cá bò hoặc cá chuồn. Khi đánh bắt hoặc mua cá, nên kiểm tra kỹ để tránh nhầm lẫn.

6. Câu hỏi thường gặp về cá nóc

Cá nóc có ăn được không?
Cá nóc chỉ nên ăn khi được chế biến bởi đầu bếp được cấp phép, có chuyên môn loại bỏ hoàn toàn phần chứa độc.

Vì sao người Nhật vẫn ăn cá nóc?
Ở Nhật, món Fugu được xem là biểu tượng ẩm thực truyền thống. Tuy nhiên, quy trình xử lý cực kỳ nghiêm ngặt và người chế biến phải được đào tạo bài bản.

Nếu ăn phải cá nóc, có thể cứu được không?
Nếu được cấp cứu trong vòng 1 giờ đầu, khả năng sống sót cao. Sau 4 đến 6 giờ, khi độc tố ảnh hưởng đến hô hấp, nguy cơ tử vong rất lớn.

7. Kết luận

Cá nóc là loài cá chứa độc tố Tetrodotoxin cực mạnh, chỉ cần một lượng nhỏ cũng có thể gây tử vong. Dù là món ăn cao cấp ở một số nơi, nhưng tại Việt Nam, cá nóc được cảnh báo là nguy hiểm và không nên sử dụng làm thực phẩm.

Khi có biểu hiện tê môi, yếu cơ, khó thở sau khi ăn cá biển lạ, hãy nghi ngờ ngộ độc cá nóc và đưa người bệnh đi cấp cứu ngay. Việc xử lý sớm trong “giờ vàng” sẽ quyết định cơ hội sống còn.

Đồng Hải Food chuyên cung cấp thực phẩm, hải sản đông lạnh, hải sản khô-1 nắng khu vực HCM.